“Il est 7 heures, Anvers se réveille, zou Jacques Brel gezongen hebben. In plaats van een zondagochtend tafel met croissants en koffie wordt het een debat in de studio’s van ATV. Ik heb al meer dan 100 voordrachten gehouden, maar ben nog nooit direct in debat moeten gaan met een collega. Collega Dr. Bonneux heeft me na 30 jaar arts te zijn zover gekregen. Op zich geen probleem, want over de inhoud van het debat kan er feitelijk geen discussie bestaan. Ik blijf nog steeds met de vraag zitten waarom Dr. Bonneux zo’n opiniestuk in de Standaard geschreven heeft. Het is een opeenvolging van onjuistheden en foute cijfers, met moeite vind ik twee of drie correcte zaken terug. Het lijstje met de “vergissingen” loopt op tot 20 (!). Doet hij dit bewust of niet als het over de gezondheid van de burger gaat, als het over een probleem gaat waar 1 op 20 Vlamingen of Europeanen mee kan geconfronteerd worden ? Was het enkel om het debat te openen ? Dan zijn daar m.i. andere wegen voor…
Ik zal nu niet de “20 werken van Bonneux” van de muur halen, maar ga er toch enkele iets meer in detail bekijken.
“Dokters zelf hebben zichzelf nooit laten screenen. Slechts enkelingen hebben zich ooit uit vrije wil onderworpen aan een ‘preventieve’ test op dikkedarmkanker. Dat geldt niet alleen voor huisartsen, maar ook voor chirurgen en oncologen. Het kan helpen als u weet waarom”
1. Een inleiding die kan tellen… Akkoord, hier bestaan nog geen wetenschappelijke studies over, maar hoe kan Dr. Bonneux vanuit Nederland -waar hij werkt- oordelen over wat er zich in onze ziekenhuizen afspeelt ? Iedere week (!) bieden er zich alleen al in onze dienst collega’s (huisartsen èn specialisten) aan om een darmonderzoek (coloscopie) te laten uitvoeren. Niet omdat we hen dwingen, wel omdat ze er allen overtuigd van zijn dat het zinvol is. Zij zijn echte voorbeelden voor hun patiënten. Ik krijg zelfs aanvragen om dat onderzoek op een zaterdag te organiseren speciaal voor huisartsen, om in de week geen tijd voor hun patiënten te verliezen. Zelf heb ik eind april 2007 een eerste onderzoek laten doen in mijn eigen dienst, een maand nadat ik vijftig geworden was. “The proof is in the eating of the pudding” heb ik in mijn eerste boekje geschreven (foto’s staan er bij)
2. “Ook burgers hebben nooit gevraagd om onderzoek naar dikkedarmkankerscreening.”
Hoe kan je zoiets schrijven ? Hoe kunnen burgers vragen naar iets waar ze niets over kennen of weten ? Het is algemeen bekend (en daar zijn er wel wetenschappelijke studies over…) dat de kennis van de bevolking over het onderwerp darmkanker uiterst beperkt en ruim onvoldoende is. Wie kent het verhaal van de kleine poliep die over een verloop van 8 à 10 jaren eventueel kan uitgroeien tot een groter gezwel ? Wie weet dat er verschillende mogelijkheden zijn om dit vroegtijdig op te sporen ? Wie weet dat er wanneer er in de familie darmkanker voorkomt hij zich op tijd moet laten onderzoeken. Informatie en voorlichting zijn dan ook cruciaal en de eerste stap in de strijd tegen darmkanker. “Onbekend is onbemind”.
3. “Het bestaande wetenschappelijke onderzoek heeft altijd lage deelnamecijfers gehad”
Hoe kan een epidemioloog die zijn vakliteratuur bijhoudt zoiets schrijven ? Een meta-analyse (een studie die volgens strenge regels meerdere studies samen analyseert) komt tot deelnamepercentages van 40 tot 54 %. Akkoord nog niet de cijfers van de borstkankerscreening, maar dat kan je bezwaarlijk “altijd lage deelnamecijfers” noemen. Dat het in Wallonië geen succes is geweest weten sommigen, misschien Dr. Bonneux ook, die 8 % waren inderdaad slecht. De 42% uit het pilootproject van de Vlaamse gemeenschap in de Antwerpse regio voldoet aan de norm die de Europese commissie oplegt voor een bevolkingsonderzoek van dit genre (> 40 %). In Vosselaar, één van de drie gemeenten van het pilootproject, nam zelfs bijna 60% deel. Belangrijk is dat men streeft naar nog hogere cijfers die in de loop van de volgende jaren ook behouden worden. Daarvoor heb je correcte informatie en communicatie nodig. Dit stuk draagt daar zeker niet tot bij. Wij kregen deze week reeds meerdere annulaties voor het onderzoek… Ik durf er niet aan denken dat er iemand bij is die binnen drie of vier jaar een kwaadaardig gezwel blijkt te hebben.
4. “Deze test om bloed in de stoelgang op te sporen, is ouder dan ik, en is nooit een goot succes geworden”
Andermaal een flagrante onjuistheid (om het woord leugen nog steeds niet te gebruiken). Collega Dr. Bonneux bedoelt wellicht de test met de kaartjes, de guaiac-test die inderdaad bijna even oud is dan hijzelf. Maar hij weet jammer genoeg niet dat er in het Vlaamse pilootproject en ook in het grotere bevolkingsonderzoek dat in 2014 van start zal gaan) gebruik gemaakt wordt van een simpele nieuwere test die zo simpel is dat het bijna niet te geloven is… Hij kent misschien wel de iPhone, iPod, of iPad, over de iFOB heeft hij (bewust of onbewust) niet geschreven. In alle landen van de wereld wordt deze test nu gebruikt. Wel nog niet in alle labo’s maar dat is stof voor een andere discussie. Als deze test in 2009 in het pilootproject werd gebruikt dan is dat vooral de verdienste van mensen die op de hoogte waren van de evolutie van de geneeskunde. Ik zal de test wellicht tijdens het debat even demonstreren…
5. “Dat (de coloscopie n.v.d.r.) is de grote kostenpost, zowel in geld als in ellende”
Andermaal, hoe durf je dit schrijven ? De grote kostenpost in het hele darmkankerverhaal is de behandeling. De nieuwe geneesmiddelen zijn ontzettend duur en het wordt voor het RIZIV steeds moeilijker en moeilijker om dit allemaal terug te betalen. Niet voor niets sprak een gewaardeerde collega op een internationaal congres in Berlijn over de “financiële” toxiciteit van deze geneesmiddelen. Dat je met de behandeling van 6 maanden chemotherapie voor één persoon 500 coloscopies kan doen is wellicht een onbekend gegeven voor collega Dr. Bonneux. Vroegtijdig opsporen van darmkanker betekent minder operaties, minder hospitaalverblijf, minder werkonbekwaamheid en minder dure behandelingen… In een recent Canadees rapport schreef men dat het screenen met de iFOB-test “economisch attractief” is… om van het vermijden van menselijk leed nog maar te zwijgen…
6. “Schoon maken van de darm….door het zetten van lavementen, enkele dagen lang”
Hier heb ik echt geen woorden voor. De darm moet inderdaad proper zijn anders kan je niets zien,maar toch a.u.b. niet met lavementen. Nog NOOIT heeft er iemand voor een screenings-colonoscopie lavementen gekregen. Dr. Bonneux vergist zich wellicht van opening. De mond en de aars zijn fundamenteel wel verschillend, daar hoef je geen anatomie voor te hebben gestudeerd.
7. “Een darmperforatie, waarbij enige kilogrammen bacteriën in contact komen met je buikholte”
De enigste keer dat ik moest glimlachen, maar dan omwille van cynisme. Wat een populisme, wat is daar nu wetenschappelijk gezien van waar. Akkoord, ik weet ook niet of het 1 of 100 kg is, maar dit is een absurde uitspraak… Laat het ons bij enkele mg houden, 0,00000005 om in Contador-taal te spreken…
8. “Systematische overzichten tonen overlijden en ernstige complicaties bij 1 op de 400 coloscopieën. “
Dit is wellicht de meest flagrante passage in zijn tekst. Mensen onnodig bang maken, zou eigenlijk strafbaar moeten zijn… Ik weet niet welke “systematische overzichten” Dr. Bonneux gelezen heeft, maar dit is compleet fout ! De meta-analyse van Niv et al, verschenen in het vakblad Digestive Disease and Science in 2008 vermeldt een perforatie bij 1 op 10.000 en een bloeding (die meestal onmiddellijk kan worden behandeld) bij 1 op 2.000 coloscopies. In de Poolse studie van Regula, verschenen in 2006 in het toptijdschrift “The New England Journal of Medicine” werd géén enkel overlijden vastgesteld bij 50.148 patiënten ! Ook in onze eigen dienst, waar reeds méér dan 20.000 coloscopies werden verricht, hadden we slechts één overlijden, waarbij het niet duidelijk was wat de precieze oorzaak was. Stop dus met verkeerde cijfers te hanteren Dr. Bonneux !
9. “Artsen kennen ook de geringe werkzaamheid van screening met een stoelgangtest en de daaropvolgende coloscopie”
Hoe kan hij dit nu weten ? In juni 2002 hield een internationale expertengroep in Oslo een bijzondere meeting over dit probleem. Conclusie : stop met discussieren, stop met organiseren van symposia over zin en onzin, de bewijzen zijn er, ze zijn overduidelijk. Begin er mee, just do it ! Tien jaar later zijn er inmiddels bijna 17000 Vlamingen aan darmkanker overleden. Dat zijn de cijfers…
10. “Het drama van de kankerscreening is ontstaan doordat de industrie, de ambtenarij en de universiteiten zijn gaan samenspannen”
Ik behoor tot geen enkele van de drie partijen, maar ik weet wel dat dit fundamenteel niet waar is. De farmaceutische industrie is zelfs nog te weinig geïnteresseerd aan darmkankerscreening… cru om het te zeggen, want minder darmkanker, betekent minder dure behandelingen, minder omzet, etc… Ik weet niet vanwaar die paranoïde samenzweringsgedachte komt.
Een laatste vraag aan Dr. Bonneux. Hoe komt het dat U als epidemioloog niets zegt over het feit dat darmkanker eigenlijk een “ideale” ziekte is om vroegtijdig op te sporen. Het voldoet aan al de 10 criteria van Wilson en Jungner die door de WHO gehanteerd worden. Die moeten we misschien eens een andere keer bespreken.
“Don’t treat numbers, but treat patients” zeg ik steeds tegen mijn assistenten. Maar nu zal ik in de toekomst ook moeten zeggen “If you use numbers, use the right numbers’
“Percentages zijn de valkuil van de statistiek” hoorde ik eergisterenavond op TV zeggen…
Nu is het tijd om naar de ATV-studio te gaan.
Luc Colemont
